योगेन्द्र चापागाईं
जिल्ला संयोजक,
प्रारम्भिक कक्षा पढाइ
कार्यक्रम
पृष्ठभुमी
नेपालको शैक्षिक विकासको इतिहासलाई फर्केर नियाल्दा विद्यालय शिक्षा सुधारको
लागि विगतबाट हालसम्म विविध प्रयासहरु भएको पाइन्छ । विस २०१० सालमा दरबार स्कुलको
स्थापना भएसंगै औपचारिक शिक्षा प्रणालीको शुरुवात भएको नेपालमा २००७ सालसम्म
पुग्दा पनि शिक्षाको विस्तार र विकासमा उल्लेखनीय परिवर्तन नभएको परिदृश्य २
प्रतिशतको साक्षरता दर मात्र हुनुले नै स्पस्ट पार्दछ । अर्थात २००७ सालको
प्रजातन्त्र प्राप्त्रि पुर्व शिक्षा निश्चित वर्गमा मात्र सिमित थियो, आम जनतासम्म पुग्न सकेको थिएन भन्न सकिन्छ
।
नेपालको विद्यालय शिक्षा विकासमा टेवा पुर्याउने उदेश्य साथ निश्चित
कार्यक्रमहरु सञ्चालन गर्नुपर्छ भनेर नै पहिलो पटक सन् १९७१ मा लाहाचोक परियोजना
अर्थात Education for Rural Transformation सञ्चालन भएको पाइन्छ । यसै परियोजनाको सफलताको आधारमा सन् १९८१ बाट
१९९१ सम्म सेति परियोजना लागु भएको पाइन्छ । २ चरणमा लागु भएको यस परियोजनाले
भौतिक सुविधा विस्तार, प्रौढ शिक्षा,
चेलिवेटी कार्यक्रम, शिक्षक तालिम, सामग्री निर्माण र वितरणमा उल्लेखनिय योगदान पुर्याएको पाइन्छ । यसबाट प्राप्त
भएका सकारात्मक प्रयासहरुलाई दृष्टिगत गदै क्रमश सन् १९८४-९२ मा लागु भएको आधारभुत तथा प्राथमिक शिक्षा परियोजना,
सन् १९९२-९७ मा लागु भएको प्राथमिक शिक्षा परियोजना, सन् १९९९-२००४ मा लागु भएको प्राथमिक शिक्षा विकास कार्यक्रम लगायतका
विभिन्न कार्यक्रमहरु नेपालमा सञ्चालन भएका थिए । नेपालको विद्यालय क्षेत्रको
शैक्षिक विकासमा यस्ता कार्यक्रमहरुले खेलेको महत्वपुर्ण भुमिकालाई नर्कान सकिदैन
।
सन् २००४ बाट २००९ सम्म सबैका लागि शिक्षा राष्ट्रिय कार्ययोजना नेपाल नामक
कार्यक्रम सञ्चालनभएको थियो । त्यस पश्चात नेपालकै इतिहासमा विद्यालय क्षेत्रको
सबै पक्ष समेटेर बनेको वृहत कार्यक्रमका रुपमा विद्यालय क्षेत्र सुधार कार्यक्रम
सन् २०१५ सम्म लागु भयो । यस्ता कार्यक्रमबाट शिक्षाको पहुंचमा अपेक्षित उपलब्धी
हासिल गर्न सके पनि गुणस्तर, सिकाइ उपलब्धी र
जवाफदेहिता जस्ता क्षेत्रमा अपेक्षित उपलब्धी हासिल गर्न नसकेको अवस्था देखिन्छ ।
गुणस्तर र सिकाइमा अपेक्षित रूपमा सुधार नहुनुका विविध कारणमध्ये विद्यार्थीमा
पढ्ने र बोध गर्ने क्षमता कमजोर हुनु एक प्रमुख कारण हो भन्ने निष्र्कष विद्यालय
सुधार योजनाको मध्यावधि मुल्याकनले २०१२ले देखिएको थियो । अर्थात आधारभूत तहको
शैक्षिक गुणस्तरमा सन्तोषजनक प्रगति नहुनुका विभिन्न कारणमध्ये प्रारम्भिक कक्षाका
विद्यार्थीहरूको पढाइ सिप तथा पढ्ने बानीको अपेक्षितरूपमा विकास नहुनु पनि एक हो ।
प्रारम्भिक कक्षाको पढाइ र सिकाइ कमजोर हुँदा त्यसपछिको शिक्षा स्वतः कमजोर हुन
गएको तथ्यलाई प्रकाश पार्दै
अनुसान्धानहरूले राष्ट्रिय तथा अन्र्तराष्ट्रिय स्तरमा सिकाइलाई प्रभावकारी बनाउन
पढाइ सिप विकास गर्नु पर्छ भन्ने मान्यताले स्थान प्राप्त गदै गएको अवस्थामा
नेपालले पनि पढाइ सम्बन्धी आधारभुत सिप विकास सुनिश्चित गर्न प्रतिबद्घता गरे
बमोजिम नेपाल सरकारले युसएडको आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोगमा सन् २०१४÷१५ बाट राष्ट्रिय प्रारम्भिक कक्षा पढाइ
कार्यक्रम सञ्चालनमा ल्याएको पाइन्छ ।
शैक्षिक गुणस्तर सुधार गर्ने विशेष गरि प्राथमिक तहका बालकालिकाहरुको सिकाइ
अभिवृद्घि गर्ने लक्ष्य तथा कक्षा १-३ का सबै बालबालिकाहरुको पठनसीपको अभिवृद्घि उद्घेश्य साथ आव २०७२-७३ देखि सञ्चालन गरिएको यस कार्यक्रम शुरुमा
नेपालका १६ जिल्लाहरु — कञ्चनपुर,
बाँवmे, कास्की, मनाङ, भक्तपुर, सप्तरी, धनवmुटा, पर्सा, रुपन्देही, मुस्ताङ, दाङ, बर्दिया, सुर्खेत, वैmलाली, डडेलधुरा र डोल्पामा सञ्चालित रहेदै आएको छ । यसमा पनि सघन रुपमा आर्थिक बर्ष २०७२-७३ बाट ६ जिल्लामा ( कञ्चनपुर, बाँवmे, कास्की, मनाङ, भक्तपुर, सप्तरी) लागु भएको थियो भने अन्य १० जिल्लामा
आव ०७५-७६ बाट सघन रुपमा लागु
भएको थियो । १६ जिल्लामा युएसएडको आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोगमा सञ्चालित यो
कार्यक्रम एसएसडिपी मार्फत आव ०७५-७६ मा थप ४
जिल्लाहरु धनुषा, तनहु, ताप्लेजुङ्ग र रसुवा तथा आव ०७६-७७ मा एसएसडिपी मार्फत नै थप १० जिल्लाहरु
खोटाङ, रौतहट, सर्लाही, महोत्तरी, सिन्धुपाल्चोक,
म्याग्दी, कपिलवस्तु, दैलेख, नवलपरासी सुस्तापश्चिम र अछाम मा लागु भएको छ
।
